“Vaqner” ÖHŞ-nin sahibi Yevgeni Priqojin hesab edir ki, Ukraynanın əks-hücumları artıq başlayıb. Bununla belə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin fəal hərəkətləri hələ də yalnız Baxmut yaxınlığında nəzərə çarpır; üstəlik, onlar daha çox şəhərin yarımmühasirəyə alınmış məhəllələrini blokadadan çıxarmaq üçün yerli (və gecikmiş) əməliyyatı xatırladırlar. İlk uğurlardan sonra bu “əks-hücum” dalana dirənib.
Bununla belə, yaxın günlərdə Ukraynanın böyük hücumunun başlayacağı ehtimalı böyükdür. Kiyevin məlumatına görə, bunun üçün Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin və Milli Qvardiyanın 20-yə yaxın briqadası xüsusi formalaşdırılıb, təlim keçib və silahlanıb. Açıq mənbələri öyrənməklə Ukraynanın hara və hansı məqsədlərlə hücum edəcəyini dəqiq müəyyən etmək mümkün deyil. Müharibənin indiki mərhələsinin nəticəsi əməliyyatın formasından asılıdır. “Meduza” nəşri hadisələrin inkişafı üçün dörd ssenari təqdim edib.
Ukrayna ordusunun yeni əks-hücumunun başlamalı olduğu şərtlər əvvəlkindən kəskin şəkildə fərqlənir:
• 2022-ci ilin payızının əvvəlində Ukrayna Silahlı Qüvvələri müharibənin ilk altı ayında ağır itkilər verən və səfərbər edilmiş əsgərlərlə tamamlanmayan Rusiya ordusu üzərində ciddi say üstünlüyünə malik idi.
• 2023-cü ilin yazında Rusiya qoşunları səfərbərliyin birinci mərhələsini başa vurdular. Düzdür, bəzi yeni bölmələr artıq döyüşə girib və canlı qüvvə və texnika itkiləri verib; hücumda özlərini yaxşı tərəfdən göstərmədilər.
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin də, əsasən səfərbər edilmişlərdən formalaşan yeni birləşmələri hələ döyüşdə sınaqdan keçirilməyib, onların real gücü bəlli deyil. Bu arada, 2022-ci ilin payızından fərqli olaraq, onlar RF qoşunlarının hazırlıqlı müdafiəsini yarmalı olacaqlar. Peyk görüntülərindən göründüyü kimi, Ukraynanın potensial əsas hücum istiqaməti sayılan Zaporojye vilayətində səngərlər, uzunmüddətli atəş mövqeləri, tank əleyhinə maneələr və mina sahələri olan altıya qədər müdafiə xətti var. Eyni mövqelər Rusiya tərəfindən şimalda - Luqansk vilayətinin Svatovo və Kremennaya bölgələrində, eləcə də Baxmutda irəliləyən qrupun arxa hissəsində də yaradılıb.
Çox güman ki, bu müdafiə xətləri təlim keçmiş Rusiya ehtiyatları tərəfindən doldurulacaq. Rusiya aviasiyası isə yazda yeni kütləvi idarə olunan və uzaq mənzilli sursatlar alaraq irəliləyən Ukrayna qoşunlarına zərbə endirməyə hazırdır.
Hücumun hazırlanmasında digər mühüm amil siyasətdir: Ukrayna komandanlığı uğursuzluğa tab gətirə bilməz, çünki bu, ehtimal ki, Qərbin Ukraynaya dəstəyini azaltmaqla nəticələnəcək. Beləliklə, Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiya ordusunu məğlub etməsə belə, ən azı geniş əraziləri azad etməlidir.
Bununla belə, Ukrayna Silahlı Qüvvələri bu çətinliklərin öhdəsindən gələ bilər: qarşıdakı əməliyyatda onlar daha yaxşı komanda və idarəetmə keyfiyyətinə, eləcə də əməliyyat planına arxalanırlar. Əməliyyat planının vacibliyini ötən ilin payızında Ukrayna komandanlığının Rusiyanı aldada bildiyi hadisələr göstərir. Ukrayna komandanlığı RF Silahlı Qüvvələrinin cəbhənin digər sektorlarından ehtiyat göndərdiyi Xersona hücumu əvvəlcədən elan etdi. Dnepr çayının sağ sahilindəki hücum avqustun sonunda başladı və əvvəlcə çox yaxşı getmədi (Rusiya qüvvələrinin döyüşə hazır desant bölmələri olması səbəbindən). Lakin Ukrayna Silahlı Qüvvələri digər istiqamətdə Rusiyaya ağır zərbə vurdu - rusiyalıların Xarkov vilayətində zəifləmiş mövqelərinə.
Ukrayna nəyə nail olmaq istəyir?
Hücumun forması və istiqamətləri, təbii ki, Kiyevin siyasi məqsədlərindən asılıdır:
1. Müsbət: mümkün qədər çox ərazini azad etmək.
2. Mənfi: Kremlin “qələbə” adlandıra biləcəyi hadisəyə yaxınlaşmağa imkan verməmək.
Ukraynanın siyasi məqsədlərindən hərbi hədəflər, o cümlədən əsas zərbənin istiqamətinin seçilməsi çıxır. Min kilometr uzunluğunda bütün cəbhə xəttini şərti olaraq üç əməliyyat sahəsinə bölmək mümkündür:
Cənub istiqaməti daha çox əraziləri azad edəcək, yəni əməliyyatı müsbət məqsədə çatmağa yaxınlaşdıracaq; şimal və mərkəzi istiqamətlər - mənfi məqsədə çatmaq üçün istifadə edilə bilər: Donbass olmadan Kremlin “qələbəsini” elan etməsi çətin olacaq.
Ukraynanın hücumu necə baş verə bilər?
Bir neçə variant var. Hər birinin öz müsbət və mənfi cəhətləri var.
Ssenari 1. Krım bərzəxlərinə hücum
Ukrayna Silahlı Qüvvələri əsas zərbəni Zaporojye vilayətinin qərbində və Xerson vilayətinin şərqində - birbaşa Krım istiqamətində vura bilər. Yardımçı zərbə kimi Ukrayna Silahlı Qüvvələri nisbətən böyük qüvvələrlə Dneprdən keçə bilər. Belə bir hücum 2022-ci ilin payızında Xarkov vilayətindəki əməliyyata bənzəyir: orada əsas zərbə cəbhə boyu Kupyansk istiqamətində Balakleya yaxınlığında endirildi, köməkçi zərbə isə Severski Donets çayı yaxınlığında Svyatoqorskda vuruldu. Nəticədə Rusiya ordusunun dəstəsi mühasirəyə düşmək təhlükəsi ilə üz-üzə qaldı və geri çəkildi. Daha sonra Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Severski Donets çayını keçərək mühüm Liman yol qovşağını ələ keçirdi.
Bu günün reallıqlarına tərcümə edilərsə, plana Zaporojya bölgəsindəki Orexovdan Rusiya müdafiəsinin yarılması və Dneprdə bir neçə plasdarm yaradılmasını daxil edilə bilər - RF ordusunun qrupunun arxa hissəsində sabitliyi pozmaq üçün.
Müsbət tərəfi. Uğurlu olarsa, Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiya qoşunlarının Krımdan təchizatını tamamilə kəsə, Melitopolu və Enerqodar şəhərində Avropanın ən böyük atom elektrik stansiyasını (“Zaporojye”) azad edə, həmçinin Rusiya qoşunlarını Dnepr boyunca əlverişli müdafiə xəttindən uzaqlaşdıra bilər. Bundan əlavə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Rusiya aviasiyasını zərərsizləşdirmək üçün ən böyük şansları məhz bu istiqamətdədir: Ukraynanı uzaqmənzilli qanadlı raketlərlə təmin edən Böyük Britaniya və Fransa ona Rusiya daxilindəki hədəflərə (hərbi aerodromlar da daxil olmaqla) hücum etməyi qadağan ediblər - lakin Krımda yox. Xerson bölgəsində və Zaporojyenin qərbində qoşunları dəstəkləyən RF aviasiyası isə məhz Krımda yerləşir.
Mənfi tərəfi. Orexovo bölgəsində və Zaporojye vilayətində Dnepr yaxınlığında RF Silahlı Qüvvələri ən güclü eşelonlu müdafiə xətlərini yaradıb. Açığı, Rusiya komandanlığı Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin əsas zərbəsini məhz bu istiqamətdə gözləyir. Dneprdən keçmək Severski Donets çayını keçməkdən qat-qat çətindir: çayın sol sahili çox bataqlıqdır, onun üzərində plasdarmı təmin etmək olduqca çətin olacaq. Çayın eni bir kilometrə yaxındır, və bu hissəsində üzərində heç bir körpü qalmayıb.
Ssenari 2. Azov dənizinə hücum
Ukrayna qoşunları əsas zərbəni Mariupol və Berdyansk istiqamətində vura bilər. Azov dənizinə çıxış əldə etməklə Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiyanın Rostov vilayətini Krımla birləşdirən “quru körpüsünü” qıra, Azov dənizində Rusiya gəmiçiliyini dayandıra və HIMARS çoxsaylı buraxılış raket sistemləri ilə Krımdakı hədəfləri vurmaq üçün əlverişli mövqe əldə edə bilər.
Müsbət tərəfi. Yuxarıda təsvir edilən strateji təkmilləşdirmələrlə yanaşı, Kiyev Mariupolu azad edəcəyi təqdirdə mühüm siyasi (hətta simvolik) məqsədə nail ola bilər. Bundan əlavə, Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiya qoşunlarının Donetskin qərbində (Marinka və Uqledarda) sıçrayış təhlükəsindən xilas olacaq, bu da Kremlin “qələbəsini” əlçatmaz edəcək.
Mənfi tərəfi. Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələri Qulyaypoleda və Velikaya Novosyelka yaxınlığında güclü müdafiə xətləri hazırlayıb. Mariupol ərazisində Rusiya ehtiyatları aşkar edilib. Volnovaxa üzərindən hücum baş verərsə, Ukrayna qoşunları RF Silahlı Qüvvələrinin Donetskdən əlavə ehtiyatların asanlıqla cəlb edilə biləcəyi əks-hücumlardan həmişə ehtiyatlı olmalıdırlar (o cümlədən - dəmir yolu ilə). Bundan əlavə, Ukrayna qounlarına Rusiyanın böyük aviasiya qüvvələrinin yerləşdiyi Taqanroq və Yeyskdəki hava bazalarını sıradan çıxarmaq çətin olacaq.
Ssenari 3. Bütün cəbhə boyu hücumlar
Nəzəri olaraq, USQ Rusiya komandanlığından nümunə götürə bilər və bir və ya bir neçə güclü zərbə əvəzinə cəbhənin müxtəlif sektorlarında, Bryansk vilayəti ilə sərhəddən Xerson yaxınlığındakı Dneprədək bir sıra kiçik hücumlar təşkil edə bilər.
Müsbət tərəfi. Əsas müsbət amil, hücumun böyük uğursuzluğunun mümkünsüzlüyüdür. Aydındır ki, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin bəzi ərazilərində yerli uğur qazanacaqlar (bunu həm də Baxmut yaxınlığındakı cinahlardakı döyüşlər göstərir). İlk zərbələrin uğuru göz qabağında olduğu yerdə onu inkişaf etdirməyə cəhd oluna bilər. Hücumun bu forması ilə düşmən üçün ehtiyatları cəmləşdirmək və onları manevr etmək çətindir (onlar müxtəlif sektorlara paylanmalı olacaq; Ukrayna Silahlı Qüvvələri də RF Silahlı Qüvvələrinin qış hücumu zamanı bu problemlə üzləşdi). Bundan əlavə, bir neçə briqadanın qüvvələrinin kiçik zərbələrini idarə etmək bütöv bir əməliyyat istiqamətində böyük qüvvələrin hücumunu təşkil etməkdən daha asandır.
Mənfi tərəfi. Rusiyanın qış hücumu nümunəsi göstərdiyi kimi, bu əməliyyat forması ilə bir böyük uğursuzluq əvəzinə bir çox kiçik uğursuzluqlar mümkündür. Uğurları olduğu yerdə inkişaf etdirmək üçün hücum edən tərəfin kifayət qədər gücü olmaya bilər. RF Silahlı Qüvvələrinin artilleriya və aviasiyada üstünlüyünü nəzərə alsaq, bu, daha aktualdır. Bundan əlavə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin yeni yaradılmış briqadaları manevr hərəkətləri (yəni düşmən xətləri arxasında sürətli zərbələr üçün) üçün nəzərdə tutulub ki, bu da yalnız müdafiəni yardıqdan sonra mümkündür. Müharibə zamanı Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin komandanlığı göstərdi ki, onun strategiyasının əsası məhz bu cür hərəkətlərlə RF Silahlı Qüvvələrinin təchizatını kəsməyə yönəlib.
Ssenari 4. İki mərhələdə hücum
USQ payız əməliyyatını təkrarlamağa cəhd edə bilər. Sonra (yuxarıda qeyd edildiyi kimi), birinci mərhələdə Ukrayna ordusu əvvəlcə Xerson bölgəsinə zərbə endirdi. RF Silahlı Qüvvələri bütün ehtiyatlarını bu istiqamətə yığmağa başlayanda isə Ukrayna qüvvələri Balakleya və Çuquyev yaxınlığında sürətlə irəliləyərək Xarkov vilayətində Rusiya müdafiəsini yarmışdı. RF komandanlığının bu hücumu dayandırmaq üçün ehtiyatı yox idi. Nəticədə rusiyalılar İzyumdan qoşunlarını çıxarmağa məcbur oldular.
İndi Ukrayna Silahlı Qüvvələri ardıcıllığı dəyişə bilər: Donetsk və Luqansk vilayətlərinin şimalına zərbə endirib, Rusiya komandanlığı ehtiyatlarını onu dəf etmək üçün sərf etdikdən sonra isə Zaporojyedə hücuma keçə bilər (1 və ya 2-ci ssenarilərə görə). Belə olan halda, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin ötən həftə Baxmut yaxınlığındakı əks-hücumları həqiqətən də Ukraynanın ümumi əks-hücumunun başlanğıcı sayıla bilər. Şimaldakı Kremennaya və Svatovodan tutmuş mərkəzi Donbasdakı Toretskədək bütün cəbhə xətti boyunca Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin aktivləşməsini gözləmək olar.
Müsbət tərəfi. Bu hücum forması payızda yaxşı işləyirdi. Bu, təkcə Ukraynanın qışda yaratdığı yeni briqadalardan deyil, həm də artıq Baxmut yaxınlığında olan “köhnə” briqadalardan istifadə etməyə imkan verir (onları gücləndirmək lazımdır). Çox güman ki Baxmut, Soledar və Kremennaya şəhərlərinə zərbələr, Rusiya komandanlığını ehtiyatlardan istifadə etməyə məcbur edəcək. Baxmut və Soledar bölgəsində RF qoşunlarının güclü istehkamlar yaratmağa vaxtı olmayıb (cəbhənin bu sektorunda müdafiə xətləri Popasnaya və Lisiçansk bölgələrində yerləşir).
Mənfi tərəfi. Rusiya komandanlığının Baxmut və Soledar yaxınlığındakı hücumu dəf etmək üçün digər sektorlarda cəbhəni zəiflədərək payızın səhvlərini təkrarlaması ehtimalı azdır. Yəqin ki, (və bunu fraqmentar açıq məlumatlardan görmək olar) RF Silahlı Qüvvələri bütün təhlükəli istiqamətlərdə ehtiyatlar yaradıb. Belə ki, əvvəllər Svatovo və Uqledar yaxınlığındakı döyüşlərdə iştirak edən, lakin yazın əvvəlində istirahət üçün geri çəkilən döyüşçülər indi Baxmutun yaxınlığında yenidən toplanılır. Zaporojyedən qoşunların köçürülməsi hələ qeydə alınmayıb. Bundan əlavə, Ukraynanın əks-hücumlarına baxmayaraq “Vaqner” döyüşçüləri Baxmutun işğalını tamamlayır.
